Werkvormen
Bij Olifant in de kamer
Bij dit spel hebben we verschillende werkvormen ontwikkeld die teams helpen om spannende gesprekken makkelijker te voeren, andere gesprekken met elkaar te voeren en hun interactie te versterken. Onderaan op deze pagina delen we een aantal werkvormen gratis met je.
Mocht je meer werkvormen willen gebruiken dan kun je deze hier bestellen.
Een paar vragen aan jou waarmee je ons enorm verder helpt…
Voordat we aan de werkvormen beginnen eerst nog even dit….
Wees helder over het doel
Zorg dat je voor jezelf helder verwoord met welk doel je de werkvormen wilt inzetten. Wat moet het eindresultaat zijn? Bespreek dit met of communiceer dit naar het team. Wees transparant en expliciet. Ga er niet in met een vage of geheime agenda.
Niet zomaar een leuke werkvorm
Deze kaartenset kan helpen om spannende zaken op een luchtige manier te bespreken. Het kan soms natuurlijk ook pittige gesprekken opleveren. Daar is niks mis mee, maar wees daar op voorbereid. We delen graag een aantal bewezen valkuilen met je.
Bewezen valkuilen
- Zonder helder doel of kader met het spel aan de slag gaan. Wees helder en transparant over waarom je het wilt inzetten. Gewoon, om weer eens in de spiegel te kijken? Of is er echt gedoe dat opgelost moet worden? Maak het niet mooier dan het is. Zorg voor commitment van het team om hiermee aan de slag te gaan.
- Zeggen dat je een leuk spel gaat spelen en dat het team het vast heel leuk gaat vinden. Niet doen! Het team bepaalt zelf wel of ze het leuk vinden. Soms is het lachen, gieren brullen bij deze werkvorm. Soms is het huilen. Alles is prima. Zolang het iets oplevert voor het team.
- Zonder commitment deze werkvorm er doorheen duwen.
- Zelf heel hard gaan werken om de werkvorm een succes te laten worden.
- Dat jij als begeleider met het team in gesprek gaat in plaats van het team met elkaar. Wees lui! Als je een held wilt worden in slimme, luie interventies met optimale impact, klik dan eens hier.
- Wees ook helder over hoe je verder gaat na inzet van de werkvorm. Hoe komen jullie er met elkaar op terug? Wanneer? Voorkom dat de uitkomsten van de werkvorm een eigen leven gaan leiden.
De werkvorm brengt helderheid. Geen oplossingen.
Verwacht niet dat deze werkvorm gelijk de oplossingen brengt. De werkvorm helpt zaken aan het licht te brengen. Soms leidt dat tot onmiddellijke verlichting en toegang tot de oplossingen. Soms brengt het echter ook een tijdelijke toename van gedoe. Gedoe dat zich eerst in de onderstroom verborgen hield en nu in volle glorie op tafel ligt. Wees daarop voorbereid. En laat je niet van je stuk brengen. Een paar tips:
- Sta goed stil bij het gedoe. Schiet niet te snel in oplossingen om daarmee de spanningen weg te nemen. Teams hebben vaak te leren om spanning te verduren en dan toch in verbinding te blijven. Dat begint bij jou…
- Stimuleer het team om juist stil te staan bij de spanning: wat zegt het (niet)? wat kunnen ze eruit leren?
- Stimuleer tot nieuwgierigheid: welke vragen hebben jullie nu aan elkaar?
- Normaliseer spanning. Als je olifanten bespreekt, kan het spannend worden. Ook dat hoort bij professioneel samenwerken.
Vaak kan pas naar oplossingen worden gezocht als het besproken thema eerst verbreed (wie ervaart dit nog meer of juist anders?) en vervolgens verdiept is.
Lees ook even de algemene spelregels voordat je verder gaat naar de werkvormen.
Duur van de werkvormen
De duur van de werkvormen varieert van vijf minuten tot twee uur. Aan de hand van de beschrijving van de werkvorm kun je redelijk aflezen of het een korte of een meer uitgebreide vorm is. We hebben de duur van de werkvormen bewust niet vermeld omdat het lastig in te schatten is hoeveel tijd je nodig hebt. Dit is afhankelijk van onder andere
- De grootte van je team.
- De uitkomsten. Sommige uitkomsten vragen meer tijd dan andere.
- De beschikbare tijd. Soms is het slim om de eerste uitkomsten even te laten bezinken en kort daarna een volgende bijeenkomst te plannen waarin je verder gaat.
Werkvormen bij de twee kaartensets
Olifant in de kamer
Doelen en bijbehorende werkvormen
Wij houden van doelgerichtheid. Niet zomaar wat gaan doen zonder dat je enig beeld hebt van waar je uit wilt komen. Daarom hebben we onze werkvormen geordend naar doel. We starten met een aantal algemene vormen die je op verschillende doelstellingen kunt plakken.
Lees ook even de algemene spelregels voordat je verder gaat naar de werkvormen. Algemene tips voor de nabespreking vind je hier.
Bekijk hieronder de werkvormen.
Algemene werkvormen (los van de inhoud)
Tijd is tijd
Nodig: Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Werkwijze:
Alle kaarten worden geschud.
Er wordt een timer gezet van bijv. 45 min.
Er worden net zolang vragen aan elkaar gesteld totdat de timer gaat.
Eén categorie centraal
Nodig: Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Werkwijze:
Pak de categorie die je centraal wil stellen. Zorg dat deze aansluit bij wat het team te doen heeft en dat daar ook vanuit het team enige bewustzijn van is.
Schud de kaarten van die categorie.
Om de beurt stelt iemand een vraag.
Als alle vragen zijn gesteld is de werkvorm afgelopen.
Start van een vergadering
Nodig: Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Werkwijze:
Trek bij de start van een overleg één willekeurige vraag uit de set of uit een specifieke categorie. Stel de vraag aan één van de teamleden. Zet de timer op vier minuten. In die vier minuten mogen enkel vragen aan elkaar worden gesteld.
Moedig verbindende vragen aan zoals: “wie herkent dit (niet)?”, “hoe denkt de rest hierover?”
Na vier minuten neem je nog 1 minuut om te bespreken of en wat je wilt doen met het besproken punt (op terugkomen, een besluit opnemen, oplossen, met rust laten, etc).
Vraag in het midden
Nodig: Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Werkwijze:
Laat teamleden kiezen of de vraag aan iemand gesteld wordt of dat de vraag in het midden komt te liggen.
In het midden betekent: iedereen beantwoord de vraag en er vindt uitwisseling op plaats.
Verbreden en urgentie toetsen
Spelregel = degene die de vraag beantwoordt stelt deze vervolgvragen
- Wie herkent dit? Wie niet?
- Wat is het effect?
- Wat als we hiermee doorgaan/ wat als dit doorgaat?
Fysiek kiezen van een categorie
Nodig: de A-4-tjes met categorieën en Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Leg de A4-tjes van elke categorie verspreid in de ruimte. Leg bij elke categorie een aantal vragen uit die categorie. Alle deelnemers kiezen een categorie door erbij te gaan staan. De groepjes krijgen overleg tijd om te bespreken waarom ze die categorie willen bespreken. Vervolgens pitchen ze om de beurt. Na het pitchen kunnen mensen van plek wisselen. Dan besluit het team met welke categorie ze aan de slag gaan.
Fysiek kiezen
Nodig: Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek en/of Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Werkwijze:
Maak een selectie van een aantal vragen. Leg deze vragen in de ruimte. Alle deelnemers kiezen:
- Welke vraag gaat volgens jou het meest relevante gesprek opleveren?
- Welke vraag gaat jullie een stap op weg helpen?
- Welke vraag wil jij beantwoord zien in dit team?
- Welke vraag is jullie olifant? (zet daar een olifantje bij) En moet deze olifant op tafel? Of is het beter dat de olifant onder tafel blijft?
Doel: Elkaar beter leren kennen
Werkvorm 1 Een blind rondje verbinden
Nodig: De categorie verbinden uit Olifant in de kamer deel 2: Hot items in de samenwerking.
Werkwijze:
- Pak alle kaarten in de categorie verbinden en laat alle teamleden blind een kaart trekken.
- Daarna kiezen ze iemand aan wie ze hun vraag willen stellen.
- Maak een ronde langs alle vragenstellers.
Werkvorm 2 Een rondje verbinden
Nodig: De categorie verbinden uit Olifant in de kamer deel 2: Hot items in de samenwerking.
Werkwijze:
- Pak alle kaarten in de categorie verbinden. Leg ze neer in de ruimte. Iedereen kiest een kaart met een vraag die hij/zij aan een collega wil stellen. De joker mag ook uiteraard. In dat geval stelt iemand een eigen geformuleerde vraag.
- Daarna kiezen ze iemand aan wie ze hun vraag willen stellen.
- Maak een ronde langs alle vragenstellers
Werkvorm 3 Integratie in het dagelijkse werk
Nodig: De categorie verbinden uit Olifant in de kamer deel 2: Hot items in de samenwerking.
Werkwijze:
Laat bij de start of afsluiting van elk overleg één of twee mensen een vraag uit de stapel trekken. Deze vraag stellen ze aan één van de aanwezige collega’s. Houd het vooral kort. Dit kun je natuurlijk met iedere categorie doen.
Doel: Versterken van de klantgerichtheid en/of omgevingsbewustzijn
Werkvorm 4 Verkennen van jullie krachtenveld
Nodig: De categorie omgeving uit Olifant in de kamer deel1: Onze dynamiek
Voorbereiding:
- Maak een selectie van vragen uit deze categorie die belangrijk lijken voor dit team of laat teamleden met elkaar die selectie maken.
- Laat ieder teamlid uit de overgebleven stapel een kaart trekken.
Uitvoering
Om de beurt stellen teamleden hun vraag aan één van de andere teamleden. Ze kiezen zelf aan wie. De rest luistert en reageert niet. Inventariseer de antwoorden kort op flap.
Vragenronde
Inventariseer welke vragen de gegeven antwoorden oproepen. Nodig teamleden uit tot het stellen van vragen. Discussie verboden!
Reactieronde
Welke nieuwe perspectieven wil je toevoegen? Wat wil je ter discussie stellen? Inventariseer de reacties.
Werkvorm 6 Onze omgeving in beeld
Nodig: De categorie omgeving uit Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek
Werkwijze:
- Pak alle kaarten in de categorie omgeving en laat alle teamleden blind een kaart trekken.
- Daarna kiezen ze iemand aan wie ze hun vraag willen stellen.
- Maak een ronde langs alle vragenstellers.
Werkvorm 7 Hoe kijken we naar onze omgeving?
Nodig: De categorie omgeving uit Olifant in de kamer deel 1: Onze dynamiek
Werkwijze:
- Pak alle kaarten in de categorie omgeving. Leg ze neer in de ruimte. Iedereen kiest een kaart met een vraag die hij/zij aan een collega wil stellen. De joker mag ook uiteraard. In dat geval stelt iemand een eigen geformuleerde vraag.
- Daarna kiezen ze iemand aan wie ze hun vraag willen stellen.
- Maak een ronde langs alle vragenstellers
Doel: Gezamenlijke opdracht helder krijgen
Werkvorm 9 De kernopdracht
Doe eerst werkvorm 4, 5, 6, 7 of 8. Het team is zich nu bewuster van haar omgeving en hoe ze zich tot die omgeving willen/moeten verhouden.
Nu gaan ze met elkaar de volgende vraag beantwoorden: Wat is onze gezamenlijke opdracht?
Let op: het gaat hier om wat het team samen in essentie te doen heeft. Ofwel: op welke punten hebben ze samen te werken om tot de beste resultaten te komen? Beantwoordt deze vraag in maximaal drie zinnen. Ook deze vraag kun je eerst in subgroepen of zelfs individueel laten beantwoorden.
Let op: ‘goede afstemming’, ‘elkaar aanspreken’, ‘afspraken nakomen’ en dergelijke gaan niet over de kernopdracht. Ze beschrijven enkel het gedrag dat een team kan helpen om die opdracht uit te voeren.
Een laatste stap kan zijn dat team feedback uit haar omgeving ophaalt over de door hen geformuleerde kernopdracht.
Doel: Verkennen van ontwikkeldoelen
Werkvorm 10 Welke categorie is van toepassing?
Nodig: De A4’s met de zes categorieën erop. Olifant in kamer deel 1: Onze omgeving & deel 2: Hot-items in de samenwerking
NB Je kunt de werkvorm ook doen met alleen deel 1 of alleen deel 2 doen. Uiteraard gebruik je dan alleen de categorieën die in de door jouw gebruikte deel zitten.
Werkwijze:
- Leg de categorieën verspreid in de ruimte neer. Leg er een selectie van de kaartjes bij uit de betreffende categorie.
- Nodig teamleden uit om te gaan staan bij de categorie waar ze als eerste naartoe getrokken worden (om welke reden dan ook).
- Nodig teamleden vervolgens uit om elkaar vragen te stellen over waarom ze zijn gaan staan waar ze staan.
- Trek met elkaar conclusies: waar liggen onze kwaliteiten? Waarin hebben we ons te ontwikkelen of waarin willen we ons ontwikkelen?
- Kies focus: op welk van de categorieën willen we ons als eerste richten?
- Doe eventueel ook werkvorm 11
Werkvorm 11 Specificeren van de ontwikkeldoelen
Nodig: Olifant in kamer deel 1: Onze omgeving & Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Voorwaarde: het team heeft een heldere focus: waar willen we ons op ontwikkelen? Er is commitment op die focus en je wilt deze verder met elkaar verkennen. Hiervoor kun je eerst werkvorm 10 doen.
Doel
- Het versterken van begrip naar elkaar
- Samen oefenen in het voeren van scherpe(re) gesprekken
- Onderzoeken wat er allemaal speelt rond het door jullie gekozen ontwikkelthema of thema’s binnen de samenwerking.
- Mogelijke olifanten opsporen binnen het team, rond een gekozen thema.
- Samen toewerken naar concrete afspraken
Voorbereiding
- Deel de gekozen focus/teamdoelen of hang deze op.
- Bepaal samen welke categorieën van toepassing zijn
- Selecteer binnen de gekozen categorieën de kaarten waarvan je denkt dat ze zinnige gesprekken kunnen opleveren.
- Spreid ze uit op een tafel of op de grond zodat iedereen ze kan zien.
- Laat ieder teamlid één vraag uitkiezen. Leg uit dat ze die vraag straks aan iemand uit het team gaan stellen.
Uitvoering
Achter elkaar stellen teamleden hun vraag aan iemand uit het team te stellen. Ze bepalen zelf aan wie. Diegene beantwoordt de vraag, zonder tussenkomst en vragen van andere teamleden.
Eén van de teamleden of de begeleider noteert alle antwoorden in steekwoorden op flap, met daarbij de naam van het teamlid die de vraag beantwoordde.
Nadat alle vragen beantwoord en genoteerd zijn, pak je flap(s) erbij. Stel deze twee vragen:
- Waar wil je nog meer over weten?
Geef gelegenheid tot het stellen van vragen ter verheldering. Wees alert op vragen waar mogelijk al een oordeel of suggestie in zit. Zorg ervoor dat je enkel vragen vanuit nieuwsgierigheid en betrokkenheid stelt. - Op welke punten wil je aanvullen of discussie aangaan?
Daag elkaar uit om besproken thema’s vanuit verschillende perspectieven te bekijken.
Oogsten
Teamreflecties: ga terug naar jullie teamfocus. Trek samen conclusies over waar jullie nu staan en wat jullie volgende stap wordt als team.
Sluit met persoonlijke reflecties, door teamleden te laten reflecteren op deze drie vragen:
- Wat heeft mij geraakt? Wat blijft me vooral bij?
- Welk inzicht haal ik daaruit?
- Wat ga ik daarmee doen? Wat mogen jullie van mij verwachten?
Werkvorm 12 Blind verkennen van de ontwikkeldoelen
Nodig: Olifant in kamer deel 1: Onze omgeving & Olifant in de kamer deel 2: Hot-items in de samenwerking
Voorwaarde: het team heeft een heldere focus: waar willen we ons op ontwikkelen? Er is commitment op die focus en je wil nu een verdiepend gesprek aan.
Is focus nog niet helder? Ga in gesprek over de ongeschreven regels.
- Deel de gekozen focus/teamdoelen of hang deze op.
- Bepaal welke categorieën van toepassing zijn
- Selecteer binnen de gekozen categorieën een aantal kaarten
- Laat alle teamleden er blind één trekken
- Daarna kiezen ze iemand aan wie ze hun vraag willen stellen.
- Maak een ronde langs alle vragenstellers.
Doel: Verdiepen van thema’s
Werkvorm 13 Welke thema’s spelen in ons team?
Nodig: Olifant in kamer deel 1: Onze omgeving & Olifant in de kamer en/of deel 2: Hot-items in de samenwerking
Doel
- Het versterken van begrip naar elkaar
- Samen oefenen in het voeren van scherpe(re) gesprekken
- Samen helder krijgen welke thema’s er binnen de samenwerking spelen
- Nieuwe perspectieven horen en vinden.
- Mogelijke olifanten opsporen binnen het team, rond het gekozen thema.
- Samen toewerken naar concrete afspraken
Voorbereiding
- Deel de gekozen focus/teamdoelen of hang deze op.
- Bepaal welke categorieën van toepassing zijn
- Selecteer binnen de gekozen categorieën maximaal 10 kaarten, leg ze verspreid op de grond in de ruimte.
- Loop ze kort na door de vragen voor te lezen.
Uitvoering
Nodig teamleden uit om te gaan staan bij de vraag die ze sowieso beantwoord willen zien (denk aan de relatie met de doelen!). Maak op basis daarvan een top 3.
Beantwoord samen de drie vragen.
Oogsten
Teamreflecties: ga terug naar jullie teamfocus. Trek samen conclusies over waar jullie nu staan en wat jullie volgende stap wordt als team.
Sluit met persoonlijke reflecties, door teamleden te laten reflecteren op deze drie vragen:
- Wat heeft mij geraakt? Wat blijft me vooral bij?
- Welk inzicht haal ik daaruit?
- Wat ga ik daarmee doen? Wat mogen jullie van mij verwachten?
Variant op werkvorm 13
Laat teamleden bepalen door wie ze de vragen beantwoord willen zien. Stel de vragen bijvoorbeeld aan teamleden die niet vaak op de voorgrond treden.
Smaakt het naar meer?
Achterliggende methode, visie en tips bij Olifant in de kamer
Wil je meer weten over de methode waarbinnen deze werkvorm ingezet wordt? Voor teamcoaches en managers raden we het boek Ongeschreven regels aan. Voor teamleden biedt het boek Samenwerken voor gevorderden fijne inzichten. Liever een ebook? Kijk even in onze winkel!
